Τα smartphones έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Η χρήση τους έχει πολλά θετικά καθώς μας βοηθά να έχουμε άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες από όλο τα μέρη του πλανήτη με το πάτημα ενός κουμπιού σε κλάσματα δευτερολέπτων.
Οι χρήστες του Facebook, του Instagram, του Twitter και του YouTube μπορεί να πιστεύουν ότι μοιράζονται απλώς τις προσωπικές τους στιγμές και τις εξόδους τους με τους φίλους τους και τις οικογένειές τους. Όλες αυτές οι δραστηριότητες εμπλουτίζουν τη ζωή μας, βαθαίνουν τις κοινωνικές μας σχέσεις και μας προσφέρουν πολλές ευκολίες.
Αν το δούμε όμως από μια άλλη πλευρά, το μόνο που κάνουμε παίζοντας με τα κινητά μας τηλέφωνα είναι να παράγουμε μαζικά σύνολα δεδομένων που χρησιμοποιούν ειδικά ηλεκτρονικά προγράμματα για να πουλάνε διαφημίσεις κι όχι μόνο εναντίον μας. Τα «έξυπνα τηλέφωνα» παρακολουθώντας τη συμπεριφορά μας και τις δραστηριότητες μας στον χώρο του διαδίκτυου, έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ένα αρκετά αξιόπιστο ψηφιακό προφίλ για την προσωπική μας ζωή.
Αυτή η καταγραφή πληροφοριών που κάνουν για ένα άτομο, φυσικά δεν περιορίζεται μόνο σε ένα απλό αρχείο των δραστηριοτήτων μας. Τα ψηφιακά προφίλ που δημιουργούν διακινούνται μεταξύ διαφόρων εταιριών και χρησιμοποιούνται για να βγάλουν συμπεράσματα και αποφάσεις που επηρεάζουν τις ζωές μας. Κι όλο αυτά συμβαίνουν χωρίς να το ξέρουμε και χωρίς να έχουμε δώσει τη συγκατάθεση μας.
Ειδικότερα, νέες και εξελιγμένες μέθοδοι ενσωματωμένες στα smartphones καθιστούν εύκολο τον εντοπισμό μας και την παρακολούθηση της συμπεριφοράς μας. Αυτές οι τεράστιες ποσότητες πληροφοριών μπορούν να συλλεχθούν από ένα smartphones πολύ εύκολα, χωρίς να παίζει ρόλο αν το χρησιμοποιούμε πολύ ή όχι. Οι πληροφορίες αυτές περιλαμβάνουν την ακριβή τοποθεσία μας, το ιστορικό αναζήτησης στο διαδίκτυο, τις επαφές μας, τη δραστηριότητα μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οικονομικά μας, ακόμα και βιομετρικά δεδομένα, όπως ταδακτυλικά αποτυπώματα ή τα χαρακτηριστικά του προσώπου μας. Μπορούν επίσης περιλαμβάνουν μεταδεδομένα (metadata), όπως ο χρόνος και ο παραλήπτης ενός μηνύματος κειμένου.
Κάθε τύπος δεδομένων μπορεί να αποκαλύψει πληροφορίες σχετικά με τα ενδιαφέροντα, τις προτιμήσεις, τις απόψεις, τα χόμπι και τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις. Μια μελέτη που διεξήχθη από το MIT έδειξε μάλιστα, πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα μεταδεδομένα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για να χαρτογραφηθεί η ζωή μας, δείχνοντας την μεταβαλλόμενη δυναμική των επαγγελματικών και προσωπικών μας δικτύων. Αυτά τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή προσωπικών πληροφοριών, σε θέματα που αφορούν τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις ενός ατόμου, τις πολιτικές απόψεις, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, τις κοινωνικές σχέσεις ή την υγεία. Για παράδειγμα, μπορούν να βγάλουν συμπεράσματα για την ακριβή κατάσταση της υγείας ενός ατόμου, απλά συνδέοντας τις κουκκίδες μεταξύ μιας σειράς τηλεφωνικών κλήσεων.
Παράλληλα, διαφορετικοί τύποι δεδομένων μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν ένα ολοκληρωμένο ψηφιακό προφίλ. Και υπάρχουν ήδη πολλές εταιρίες που αγοράζουν και πωλούν αυτά τα δεδομένα. Στόχος τους είναι να συνδυάζουν δισεκατομμύρια στοιχεία δεδομένων σχετικά με τους ανθρώπους και να βγάζουν διαφόρων ειδών συμπεράσματα από αυτά, τα οποία σε πρώτο επίπεδο μπορεί να φαίνονται «αθώα», αλλά μπορούν να αποκαλύψουν πληροφορίες όπως η εθνικότητα, το επίπεδο εισοδήματος, το μορφωτικό επίπεδο και την οικογενειακή κατάσταση.
Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι επτά στις δέκα εφαρμογές των smartphone μοιράζονται δεδομένα με εταιρίες παρακολούθησης τρίτων, όπως το Google Analytics. Τα δεδομένα από διαφορετικές εφαρμογές μπορούν να συνδεθούν σε ένα smartphone και να δημιουργήσουν το προφίλ μας, ακόμα και αν τα δικαιώματα για μεμονωμένες εφαρμογές χορηγούνται ξεχωριστά. Συνεπώς τα smartphones μετατρέπονται ουσιαστικά σε συσκευές παρακολούθησης.
Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία και συγχώνευση ψηφιακών «αποτυπωμάτων» που παρέχουν σε βάθος γνώση για τη ζωή σας. Αυτό είναι κάτι που κάνουν οι εταιρίες με πολύ συγκεκριμένο σκοπό. Και αυτός δεν είναι άλλος από το κέρδος. Συλλέγοντας πληροφορίες για κάθε άτομο, έχουν τη δυνατότητα να στέλνουν στοχευμένες διαφημίσεις και εξατομικευμένες πληροφορίες. Αν και αυτό είναι τρομακτικό, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να φανεί χρήσιμο, καθώς μας βοηθά στην έρευνα αγοράς.
Ωστόσο, η στοχευμένη διαφήμιση, που βασίζεται στα δεδομένα που συλλέγουν τα smartphone, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή μας, πέρα από την επιρροή που ασκούν στις αγοραστικές μας συνήθειες. Για παράδειγμα, τα άτομα που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες ενδέχεται να κατακλυστούν με διαφημίσεις για δάνεια. Οι χρήστες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα δάνεια για να πληρώσουν απρόβλεπτα έξοδα, όπως ιατρικούς λογαριασμούς και συντηρήσεις αυτοκινήτων, αλλά θα μπορούσαν επίσης να βασιστούν σε αυτά και για τα έξοδα διαβίωσης, όπως το νοίκι και οι λογαριασμοί. Αυτό όμως θα μπορούσε να τους«παγιδέψει» σε ένα συνεχώς αυξανόμενο χρέος, στην προσπάθεια τους να ξοφλήσουν το δάνειο, λόγω του υψηλού τόκου της πίστωσης.
Παράλληλα, η στοχευμένη διαφήμιση επιτρέπει με τον τρόπο της στις εταιρίες να κάνει διακρίσεις εις βάρος των ανθρώπων και να τους αρνηθεί ίσες ευκαιρίες πρόσβασης σε βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η στέγαση και η απασχόληση. Το facebook για παράδειγμα μπορεί να επεξεργαστεί όλες τις σελίδες που έχουμε κάνει like ή τις ειδήσεις που δημοσιεύουμε και αυτόματα να μας αποκλείσει από κάτι που «θεωρεί» ότι δε μας ταιριάζει βάση του προφίλ μας.
Έτσι καταστέλλει ουσιαστικά την δημοκρατία, αφού μπορεί να αποκλείσει εντελώς κάποιους ανθρώπους από πληροφορίες χωρίς να γνωρίζουν ποτέ. Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, διότι το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι από τις πιο άμεσες και δημοφιλείς πηγές ενημέρωσης.
Υπάρχει ακόμα ένας κίνδυνος που ελλοχεύει με τις πληρωμές στο διαδίκτυο και τις εφαρμογές αγορών. Στην Κίνα, η κυβέρνηση έχει δρομολογήσει ήδη σχέδια, σύμφωνα με τα οποία θα συνδυάσει δεδομένα σχετικά με τις προσωπικές δαπάνες με επίσημα αρχεία, όπως φορολογικές δηλώσεις και παραβάσεις στην οδήγηση.
Αυτή η πρωτοβουλία, η οποία γίνεται τόσο με τη συγκατάθεση της κυβέρνησης όσο και των εταιριών, βρίσκεται επί του παρόντος στο πιλοτικό στάδιο. Όταν γίνει πλήρως λειτουργική, θα παράγει ένα κοινωνικό αποτέλεσμα το οποίο θα αξιολογεί την αξιοπιστία του κάθε πολίτη. Αυτές οι αξιολογήσεις μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν για την έκδοση «ανταμοιβών ή κυρώσεων», όπως προνόμια στις αιτήσεις δανείων ή παρεμπόδιση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας.
Όπως είναι φυσικό, οι περισσότεροι στη Σίλικον Βάλεϊ δεν βλέπουν κάτι κακό με το έμμεσο ψηφιακό μας συμβόλαιο. Ο Χαλ Βάριαν, επικεφαλής οικονομολόγος της Google, θεωρεί ότι οι καταναλωτές απολαμβάνουν δωρεάν πολύ δημοφιλείς υπηρεσίες. Οι διαφημιστές επωφελούνται από μια φτηνή και αποτελεσματική στόχευση του κοινού. Αν οι χρήστες δεν είναι ικανοποιημένοι με την προσφορά της Google, μπορούν πάντα να στραφούν σε άλλες υπηρεσίες. Ο ανταγωνισμός απέχει μόνο ένα κλικ.
Πόσο ηθικό είναι όμως να παραβιάζεται η ιδιωτική ζωή των ανθρώπων στο βωμό του κέρδους των μεγάλων εταιριών που ελέγχουν την παγκόσμια οικονομία; Αξίζει να αναλογιστούμε, πως αυτές οι δυνατότητες δεν απέχουν πολύ από την υλοποίηση τους, ούτε είναι υποθετικές. Τα smartphones είναι τα πιο αποτελεσματικά συστήματα παρακολούθησης και όλοι όσοι τα χρησιμοποιούν είναι εκτεθειμένοι σε αυτούς τους κινδύνους. Επιπλέον, είναι αδύνατο να προβλέψουμε και να εντοπίσουμε το πλήρες φάσμα των τρόπων συλλογής και χρήσης των δεδομένων των smartphone και να δείξουμε την κλίμακα των επιπτώσεών της.
Αυτά που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, είναι μάλλον μόνο η αρχή… Αλλά στη νέα εποχή του διαδικτυακού μονοπωλιακού καπιταλισμού, που κυριαρχούν η Google, το Facebook και η Amazon, έχουν πραγματική επιλογή οι καταναλωτές;
